İnsan azadlıqda bir cür, köləlikdəsə başqa cür problemlərlə üzləşir. Yəni belə
götürsək, problem həmişə var. Qardaşlar, çətini ölənəcəndir! Azadlıqdan da,
köləlikdən də yalnız ölüb can qurtarmaq mümkündür.
Azadlıq da, köləlik də siyasi demaqogiya predmetləridir.
Həri, streslər səbəbi problemlər həmişəlikdir. Şəkərli diabetlər də - streslərin
burnu ucunda. Həyat – içində ölümlər yetişən əndrəbadi bir prosesdir. Əslində
həyat ondan törənən mənalı ölümlərə görə dəyərlidir.
Mən siyasi senzorları indiyəcən xatırlayıram. Beş-altı mizantrop bir respublikaya
bəs edərdi. İndiyə qocalıblar. Mənim yazılarımı da keçəlləşdirər, dazlaşdırardılar.
Hayıf, beş-altı, ya on beş-on altı ilə bir–bir ölüb qurtaracaqlar. Mən onların söz
azadlığını boğması xatirələrini dinləmək istərdim. Azadlığın boğulması hədsiz
maraqlı və cəlbedici bir işdir. Bu barədə hər hansı senzorla söhbətlər istər-istəməz
fəlsəfi alınardı. Qardaşlar, senzorlar bizi neçə-neçə inqilabdan xilas edib. İnqilablar
əslində azadlıq yetirmələridir. Azadlıq xaos tərkiblidir. Harada inqilab olursa, o
ölkəni azad bil. Azadlıq cəmiyyətdə dağıdıcı enerjilər generatorudur.
Kim nə deyir desin, Qərbdə demokratiya Şərqdəki diktaturaların oxşarıdır. Qərbdə
qanunun diktaturası dolayısıyla Şərqdə despotiyanın özü deməkdir. Qərbdə həyat
hədsiz bürokratikdir. Qərbdə demokratiya, sadəcə, bərkdən elan olunub. Onun
təbliğatı və reklamı güclüdür. İşin kökünə baxsaq, hər şey yalan, Səməd Mənsur
demiş, “həpsi rəngdür”.
Qardaşlar, sevgilim azadlıqdan tez-tez yazmaqda məqsədim artıq onu tənqidə
məruz qoymaqdır. Azadlıq məni məyus etmədə... Mütləq azadlıq alt-şüurdakı
qara-qura instinktləri üzə çıxarar və cürbəcür faciələri reallaşdırardı. Azadlıq əxlaqı
minimuma endirir. Ətağa cəddi, mənim üçün əxlaq azadlıqdan daha qiymətlidir.
Həri, mən azadlığa daim tənqidi baxış aşılamaq niyyətindəyəm. Azadlığa da
gözüaçıq baxaq. Azadlıq bir tikə çörək imtahanına tab gətirmir. “Ehtiyac qul eylər
qəhrəmanı da” (S.Vurğun). Azadlıq və demokratiya Azərbaycanda bir Avropa dəbi
olaraq heç cür yerimir. İqtisadi köləlik zahiri siyasi əlamətlərini də bir heçə
döndərir.
 

Heydər Əliyev azadlıq və köləlik eksperimentatorudur.
Qardaşlar, mən azadlığa köləliyin müvəqqəti zəiflik dövrü kimi baxıram. Azadlıq
müvəqqəti, köləlik əbədidir. Quldarlıq zamansızdır. Yəni bütün zamanlar səhvsiz
olaraq quldarlıq dövrü adlandırıla bilər. Quldarlıq və diktaturalar, həmçinin
puritan əxlaq və daşlaşmış ənənələr ədəbiyyat və sənətdə romantik-idealistik bir
durum yaradır. Yaradıcı – ilğımlar dalınca sürünəsi olur. Bu baxımdan, tutalım,
Füzuli poeziyası seksual illüziyadan başqa bir şey deyil. Azad cəmiyyətlərdə bu cür
yalanlara yer olmur.
Həyat-ölüm dixotomiyası qarşısında azadlıq-köləlik problemləri gülünc görsənir.
Azadlıq – uğrundakı vətəndaş müharibələrinə dəyməz. “Hər şey hap-gop” (R.Tağı),
“həpsi rəngdür” (S.Mənsur).
 
Cəmiyyət, Politika, 22.02.2003