BÖYÜK BACI
| Y |
əqin daha heç kəs Gülarənin adını tutmaz: otuz yaş qız üçün az deyil, azacıq deyil. Onun yaşıdlarını məktəbi qurtarar-qurtarmaz qapazlamışdılar. Maşallah, indi uşaqları boy-buxunda vurub özlərini də keçir. Amma barı təsəlli üçün bircəciyi onların qapısını açmadı. Özündən kiçik bacısının da qabağını kötük kimi kəsib. Sədaqətin deməsinə görə, bircə yol kirpik endirsə, onun elçiləri yüz yerdən tökülüb gələr. Ancaq oğlanlar hələlik qələt eləyəcək. Onlardan mini gələ ha, o, böyük bacısını tapdayıb keçməz. Özü də məktəbi qurtaralı "müvəqqəti" işləmirdi. Onun ipək dərisi hökumət nökərçiliyinə yaranmayıb, deyirdi. Axşamları da naz-qəmzəli rəfiqəsiylə toylara gedəndə, Gülarəni götürməzdilər. Guya hər evdən toya biri gedər, yüzü yox. İstəmir dilə-dişə düşələr ki, bunlar qarınlarını otarmağa yer gəzir. Amma əslində iş alayı cürdü: Gülarə onların nəzərində qoca inək kimi bir şeydi - onunla yanaşı görünməyi özlərinə rəva bilmirdilər.
Sədaqətin yerinə kolxoz işinə sonbeşik bacı gedirdi. Yəni Samirə işləyirdi, "vedomos"larda Sədaqətin adı yazılırdı. Çopur briqadir bu işə "yox" deməmişdi: mən razı, ancaq gərək bir az görüm-bilim edələr; gəlib-gedənin ağzına bir şey atacaq.
"İnanan daşa dönsün".
- Əgər verəcəyinizdə gözüm varsa, balalarım ölsün.
"Ölsün".
İnstitut üçün staj Sədaqətə hava-su kimi lazımdı; stajı olana bilik ikinci dərəcəlidi. Onsuz Samirə özdöşünə nəinki instituta, ya texnikuma, heç "peşə"yə də girə bilməz. Allah gözəllik paylayanda da, gecikmişdi: boyda iki Sədaqət uzunluqda, di gəl, qılçaları - çöp.
İndiyəcən Gülarənin əlinə kişi əli, üzünə kişi nəfəsi dəyməmişdi. Bu yalnız ərə gedəndə mümkündü. Ərə gedənəcən kişi xeylağını gərək qurbağa cildində görəsən. Əgər istəyirsən kənddə adın təmizliyə çəkilsin, başını sal aşağı, biş-düşündə, səliqə-sahmanında ol. Tikiş tik! Qismətin özü gəlib səni tapar.
Bir vaxt bayramlarda Vaqif ona Bakıdan təbriklər göndərərdi. Hərdən uzun-uzun məktublar da yazardı. Gülarə özünü lal-kar kimi aparırdı. Kəndçiləri eşidib onu məsxərəyə qoyar, "özünə müştəri gəzir", deyərdilər. Cürəti çatmadı cavab yazmağa. Qoy elə Vaqif özü də elə xəyal etməsin ki, Gülarə ondan ötrü ölür. Özünü dartmasın. Evlənəndə onun məktublarını xanımına göstərib sinəsinə döyməsin.
Üç il belə, beş il belə, Vaqif gördü ona məhəl qoyan yoxdu, təbriklərinin arasını kəsdi. İndi düz iki ildi Gülarə bayramlar ərəfəsində Vaqifin güllü "otkrıtka"larından ötrü darıxır. Özünü hey danlayır, söyür: "Allah səni eşşək yaradıb! Şalban daşımağa. Tənək dibi belləməyə. Gün başını deşə-deşə üzüm yığmağa. Qara işlər adına yazılıb. Anan səni doğunca, kaş elə qara bir daş doğaydı". Televizorda öpüşmə səhnələri göstəriləndə də, xəcalətdən bilməz canını hara qoysun. Ölüb yerə girmək istəyir. Guya iş görür: qab-qacağı cingildədirdi. Sədaqət isə bir söz deməsə də, gözünü ekrandan çəkməz. Özü də həmişə modabaz diktorların paltarlarından nümunə götürür. Həftə səkkiz, mən doqquz çökür evdəkilərin sinəsinə: "mani-mani"dən düşün bəri. Bir az anasının təqaüdündən çırpışdırsa, çoxunu Gülarədən, azını Samirədən qopardanda, ən son dəbdə donun işi düzəlirdi.
...Amma dəli Mirzağanın haçansa dediyi söz də vaxt-bivaxt Gülarənin qulaqlarında cingildəyir - "Canını yeyim!"
Mirzağagilin evi dəmir yolu stansiyasında, yolun lap qırağındadır. O, axşamacan taxıl məntəqəsinin, dəmir yolu xəttinin həndəvərində girələnər. İki əlini birdən yelləməklə də gəlib-gedən qatarlara yaxşı yol arzulayır. Qoca-cavanlığına baxmaz, pəncərələrdə görünən qırmızı-sarı paltarlı qadınların hamısına öpüş göndərər. Çərpələngini də qatara "ilişib gələn" küləyə tutur. Onda pərlər iti-iti fırlanır.
"Küləkləri qatar apardı", - bürkülü günlərdə bikef gəzəcək.
Anadangəlmə ağlı çatmadığından, əlindən nə yava iş çıxa, ona güldən ağır söz deməzlər. Ağır söz deyəni də el qınayardı. Dərsdən-məktəbdən, hərbidən, ailə hambalçılığından azaddı.
Bir gün o, qızlar işdən dönəndə, əlində vertolyota bənzər çərpələng, küləyi yoxlaya-yoxlaya qaçıb Gülarənin qənşərində dimdik dayananda, həmin canalıcı sözləri demişdi: "Canını yeyim!" Onda Gülarə turp kimi qızarmışdı. Qızlarsa gözləri yaşaranacan, qəşş eləyənəcən gülmüşdülər. Amma axşamı Gülarə evdə kefisaz, damağıçağ gəzdi. Bədxərclik edib Sədaqətin ovcuna pul da basdı ki, gedib özünə hazır don alsın. Ya parça alıb əyninə tikdirsin. Həm də qəlb sirrindən onu agah elədi: məbada institut sarıdan ürəyini sıxa. Böyük bacısı hələ ölməyib. Qorxmasın, aldığı mükafatlardan gizlicə bu iş üçün ayırıb. Məqamı çatanda, götürsün, onundur. Sədaqət də bu sözlərin əvəzində onu öpüşə qərq etdi.
Sonralar acqarına yüz yol görmüşdüsə də, Mirzağa dediklərini bir də dilinə gətirməmişdi. Eh, o da bir işdi. Başı çatmır. Dəli şeydi. İndi Mirzağa ona heç vız atmır da. Sinoptiklər sayağı eləcə havanı yoxlayırdı.
Ancaq onun kəlmələri Gülarənin qulağından heç cür getmir. Kişi adlı məxluqdan eşitdiyi yeganə ləzzətli söz bu idi. Gör indi kişilərdə necə şirin sözlər olur! Başı düz işləsə, vallah, Mirzağa konfet kimi oğlandı: qədd-qamətli, üstəlik də, qaraqaş-qaragöz və qarabığ. Gözəllik üçün ta nə gərəkdi. Amma öz aramızdır, adama bica yerə niyə "canını yeyim" deyərmişlər. Yəqin onun da hüsn-camalında gözəllik adında bir şey var. Yəqin onu da bəyənirlər. Kəndçi oğlanlar yüngül-yüngül gəlib deməyəcəkdilər ki, Gülarə, sənin oran nə yaxşıdı, ay Gülarə, sənin buran nə göyçəkdi və biz də sənin canını yeyək. Bu olardı zırramalıq. Özünün də xoşu gəlməzdi. Sözün doğrusunu ancaq dəlidən eşit.
İki ildən çoxdu da Samirə Sədaqətə il toplamaqdaydı. Sədaqət hələlik qəbula iki dəfə getmişdisə də, ikisində də alnına iki yapışdırıb qaytarmışdılar geri. Amma guya fiqurasıyla institut müəllimlərini də hayıl-mayıl eləyib gəlmişdi.
Kiçik "yaxşı işçi" olduğundan, briqadir ortancıl bacını partiya sıralarına namizəd göstərdi. "Yuxarıda Allah, aşağıda bu qara əminin sayəsində get irəli! Partbilet irəliyə böyük təkandı". Bu dəfə balalarının ölmüşünə and içdi ki, indiyəcən partbiletdən bir kəs ziyan görməyib. Özü də hələ onun "ən ucuzu" bizdə başa gəlir.
- Ucuz, yəni nə qədər? - Sədaqətin anası birbaşa qara qızın dərdini soruşdu.
- ...Məzənnədən bircə qəpik artıq götürmərəm!
Axır qan-qırmızı bileti alıb çamadandakı digər sənədatın içərisində gizlədəndə, Sədaqətin ürəyi yerinə qayıtdı. İnşallah, bu il ali məktəbə şıppıltıyla girəcək! Hələ ötən yay bir oğlan özü tələbə bileti alan günü şparqalkalarını ona bağışlayıb. Amma oğlan nə oğlan, hazır şəkil! İndi onunla məktublaşır da. Həmişə də məktublarının axırında yazır: "Öpürəm. Gəncəli balası".
...Təzə 8 Martda Vaqifdən yenə bir səs-soraq çıxmadı. Gülarə neçə gün qanıqara gəzdi. Özündə-sözündə olmadı. Yediyini-içdiyini bilmədi. Bəli, Vaqif ondan bilmərrə üz döndərmişdi. Əlbəttə, bunun günahını özündə görür: balıq kimi soyuq olarsan, hamı da səndən qaçar. Ancaq onu yandıran bu idi ki, axı, əslində o, Vaqifə soyuq deyildi. Üzdən - hə, ola bilər. Vaqif uşaqlıqda birgə qaçıb-oynadığı, birgə güldüyü oğlandı. Qız ola-ola onunla güləşmişdi də. On il bir sinifdə oxumaq sənə zarafat gəlməsin. Qınayan olmasa, Vaqifə gündə-günaşırı məktub yazar, onun iş-gücünü soruşar. Lazım gəlsə, ona pul da yollayar - bəlkə elə Bakının yaşayışı çətindi. Ancaq gec-tez bunu Vaqifin sözbaz anası hökmən eşidər, birinin üstünə beşini də qoyub aləmə car çəkər ki, ay camaat, oğluna eşqnamə oxuyan var. Uşağını yoldan çıxarır, əlindən alırlar.
Sevmək onların kəndində ayıbdı.
Neçə gündü evin günçıxanındakı yoldan "üçtəkər" motosikldə iki kişi elədən eləyə keçir, belədəy beləyə. Onlardan birini Gülarə tanıyır - cır Əlimuxtardı. Motosikli sürənisə ilk dəfə görür; bədəncə də iki Əlimuxtar boyda. Gicbəsər yolu ötüb keçənəcən gözünü ondan çəkmir. Elə bil boynu əyri bitib.
Bir dəfə Gülarə işdən təzəcə qayıdıb quyudan su çəkirdi. Olmayan iş, cır Əlimuxtarın hacıleylək arvadı onların həyətinə buruldu. Gəlib onunla axşamınxeyir elədi, anasını da çağırtdırıb, xoş-beşdən sonra dərhal mətləbə keçdi:
- Aaz, əmim oğlu böyük qızınızı arvadlığa götürür.
Vay, vay, niyə belə köntöy... bu nə danışıqdı! Əsli başqa yerdən olduğundan, elə oranın da ləhcəsini saxlamışdı.
- Birincimiz it çıxdı, ona görə dalından dəydik. Məhkəmənin əliylə uşağın üçünü özümüzə götürmüşük. Çoxunu verdik ona. Qoy cəhənnəm olsun! Amma seçib quzu kimi sakitlərini götürmüşük.
İldırım vurubmuş kimi, Gülarə yerindəcə quruyub qalmışdı. Dili söz tutmurdu. Başı gicəllənib gözləri qaranlıq çalanda, yaxınlıqdakı tut ağacına söykəndi.
- Bacı, bizim dul kişilik qızımız yoxdu, - anası dedi.
- Bəyəm dul pisdi? Həyatın hər üzünü görüb-bilir...
- Bax, elə burası pisdi.
- Özün bil, ancaq qızın bəxti bir dəfə açılar. Un çuvalına tay eləməyəcəksən ki. Qız yükü, duz yükü, başından rədd elə getsin. Qız qaldıqca dərd artırar.
Gülarə o gecə yuxuda dəli Mirzağanı gördü. Gördü Mirzağa yenə qabağını kəsib ona tez-tez deyir: "Canını yeyim! Canını yeyim!" Hərdən də dilini çıxarıb onun üzünə toxundurur; bu, Mirzağanın öpüşü idi. Sonra gordü həmin sözü ona demək üçün cürbəcür kişilərdən növbə düzlənib. Mirzağanın ardınca pota motosiklçi gəlirdi. Birdən qaramtıl, üfunət qoxuyan ağzını açıb, onun yumru yanağını udmaq istyəndə, Gülarə yuxudan ərəsən qalxdı. Hələlik yerinin içindəcə oturdu. Başı özünün deyildi.
Amma bu ipləmə Mirzağanın da sözlərində sevgi adlı şeydən əsər-əlamət yox imiş. Onunku qamarlamaq, basmarlamaqdı. Bə necə olub bunu indiyəcən bilməyib. Yox, bir də onu sevən olmayacaq! İndən belə ona olsa-olsa "canını yeyim" deyəcəklər, vəssalam. Eşşəkliyə bax: canını yeyim. Varlı-karlı qızına belə söz deməyə cürət etməzlər. Bir tək Vaqifin sözlərində sevgi işartısı vardı; hansı bayramdasa ona - "bərk-bərk əlini sıxıram", yazmışdı. O da ki belə. Əcəb kəndçiləri bilməyə, özüciyəz Vaqifə məktub yaza. Açıqca yazardı ki...
Birdən anasının qiyyəsini eşitdi:
- Ay-y Gülarə!..
- Nədi? Nə olub? - xələtini cəld əyninə taxıb, eyvana çıxdı.
- Evimiz yıxıldı, Gülarə! Başımıza daş düşdü!
- Nədi yenə, nə şivən qoparıbsan? Bir söz desənə!
- Sədaqət qoşulub qaçıb!
Üzdə Gülarə bu sözləri soyuq qarşıladı. Ancaq birdən-birə havası çatmadı. Yıxılmamaq üçün çıxacağın üst pilləkənlərindən birinə çöküb oturdu. Həyətə düşsə, quyunun göz yaşı kimi duru, bumbuz suyundan üzünə çəkə bilsə, elə bilirdi hər şey düzələcək.
1983, yanvar