BAKINI BİR DƏ GÖRMƏYƏCƏYƏM
| -Y |
ay demişdin, yay da gəldi. İndi bəhanən nədi?
- Sözümüz sözdü. Bakı qaçmır ki. Haçan deyirsən gedək.
- Üzündən gedənə oxşamırsan, axı...
- Ay dəli, niyə oxşamıram? Adam vətəninə getməz? Orda oxumamışam? Elə Moskvada bitmişəm?
Tahir bu cür-bu təhər Annanın ağzını boza verməkdə idi. Özlüyündəsə, həqiqətən, bu il Bakını təxirə salıb. Bəlkə heç yengidə də, altdakı il də getmədilər. Axı, bildir gedib nə görmüşdü ki, bu il də gedib nə görəydi. Düzdü, neçə gün dalbadal adına təntənəli qonaqlıqlar açılmış, Qırat kimi hüsnünə təriflər söylənmişdi. Ancaq deyir, insan qarnı üçün yox, qədri üçündür. Əvvəla, bu qonaqlıqları heç də onun qara qaşına-qara gözünə, gül camalına aşiq olub vermirdilər. Vaxt gələcək, mədəni şəkildə çökəcəklər sinəsinə: əvəzini çək geri. Hər şeyi görə-görə gəlib. Çörəyi burnuna yox, ağzına yeyir. İkincisi də, keçən il qohumların doxsan doqquz faizi gələcəklərini eşidib, Bakıdan didərgin düşmədimi? Bunun üstündən utanıb-qızarmayacaq, bu il də gedib deyəcəkdilər salam-əleyküm? Ay yenə bizik, xoş gəlmişik?
Tahir dəng olub. Az qalır dəli ola. Anya gecəli-gündüzlü qulağının dibində arı kimi vızıldayır: "Gedək Bakıya! Bakıya gedək!" Ancaq onun xam xəyalı - elə bilir, çox deməklədi, bununla Tahiri yola gətirəcək.
Onda subaylığın daşını təzəcə atmışdı. Evlənməsini vətəndə bir Allah bəndəsi bilməmişdi. Tahir işdən qayıdanda, "dequstasiya zalı"na dönüb, iri və dadlı bir tort götürmüş, Anna Anatolyevna Vaskovanı telefonla qonaq çağırıb, ona təntənəli surətdə elan eləmişdi: vəssalam, vaxt bitdi, onu alır. Bu gündən də familiyası Vaskova-zad yox, təmizcənə Həsənovadır.
Qız əvvəllər yoldaşının qohumlarını heç cür ayırd eləyə bilmirdi. Tahir Bakıda yaşayan əmilərindən, rayonda yaşayan dayılarından ağız dolusu danışdıqca, onları tərifləyib ala dağın kəlləsinə yüksəltdikcə, Anya çaş-baş qalırdı. Bu qohumlar yaxşılıqda ucdantutma bir-birinə oxşayırdılar. Hərdən Anna zarafatla - "əmilərini dayılarınla, xalalarını bibilərinlə qarışıq salıram", - deyib keçinərdi gülməkdən.
...Hələ Bakıya yetişən anda Tahirə siqnal çatdı ki, böyük əmisi Qasım arvadağasını, bir də qara-qura bir cüt qızını qoltuğuna vurub, dünəncənə Kislovodska daban alıb. Mat qalmalı işdi. Kişi bütün payızı-qışı, elə yazı da - ona həftədə doqquz kərə yazmışdı ki, gəlsin Bakıya, yayda Bakıya gəlsin. Budur, buyur, artıq yay gəlib, onlar da atıla-atıla gəlmişdilər. Əmisi hətta arvadının dilindən yazardı: gəlinbalamızı bir doyunca görə biləydik. Telefonla deməkdən də dili qabar bağlamışdı.
Ortancıl əmi vağzaldaca qeybətin valını qoydu: qardaş mənimdi, elə mən də deməliyəm ki, Qasım arvad tabeçiliyində olan şəxsdi. "Kabluk" altındadır. Müstəqil deyil. Vallah, yoxsa onun qiyməti olmazdı. Neyləsin, arvad desə öl, öləcək, qal, qalacaq. Qardaşa baxıram, ürəyimin başı soğan kimi soyulur. Lazım özündən də çoxlu misallar çəkdi. Guya on il sərasər arvadıynan vətəndaş müharibəsində olub. Bu deyib dağdan-dağa, o deyib bağdan-bağa. Arvad düzgün məsləhət verəndə də, bu həmişə əyrisinə gedib: qoy çaqqal qızı öz yerini bilsin. Deyib qatıq ağdı, mən demişəm qaradı, ona da dedirtmişəm. Qardaşoğlu, amanın günüdü, cilovu boş buraxma, ağzını bərk saxla! Nəsil-nəcabətimizin adını batırma!
"Görəsən, Anna Bakıya niyə can atır?"
Bir gün işdən qan-tər içində qayıtdı.
- Bu da mən, - dedi. - Kömək eləsənə! Nə durubsan?
İki əli də dolu, dəhlizdə dayanmışdı. Tahir pijamasını dartışdıra-dartışdıra gözlərini döyürdü.
- Bunlar nədi?
- Özün tap.
- Niyə gec gəldin? Saat gör neçədi!
- Bu gün maaş günümüzdü...
- Səndən soruşurlar, hardasan?! Maaşı soruşmurlar!
- Getmişdim Yeliseyev mağazasına.
- Tez danışsana! Dilin ağzında bişib?
- Bax, hamısı konfetdi bunların.
- Bir belə şey olar? Bir az da çox alaydın...
- Özün demirsən Bakıya gedək? Əlim aza gəlmədi.
- Sənin boş başınca, Bakıda konfet yoxdu?
- Bir-bir hamıya pay qoyarıq.
- Biz gedənəcən o konfetlər quruyub qaxaca dönər.
- Sən onun fikrini çəkmə.
Anya vanna otağına keçib suyu açanacan, Tahir bir konfet götürüb əvvəlcə yazısını oxudu, sonra da soyub ağzına atdı.
"Bu adam Bakıda nə görüb?"
...Taksi mikrorayon yoluna burulanda, Tahir təəccüblə əmisinə baxdı. Axı, onların evi mərkəzi kitabxanayla üzbəüz olmalıdı.
- Dayan, biz səhv getdik.
Lazım dinmədi.
- Əmi, xeyir ola, hara belə?..
- İnşallah, xeyir olar ki, şər olmaz. Gedirik bizim kiruxagilə.
- O kimdi elə?
- Özün görübsən onu. Mağazinlər padşahı! Yadına düşdü? Ağzı da - qızıl dükanı.
- Yox, gəlsənə, dönək nənəgilə!
- Bay. Salam-əleyküm.
- Yad yeri neyləyirik...
- Sənin belə şeylərnən işin yoxdu!
- Bizə ayıb olacaq. Arxamızca hamı ağzını köndələn qoyar.
- Onlar papaqlarını göyə tullasınlar ki, Moskva kimi yerdən, özü də bu cür şanlı qonaqları gəlir.
Anya lal-mat Bakının qutu-qutu evlərinə, sınıq-salxaq küçələrinə baxırdı.
Böyük əmi təzə mənzilə köçəndə, pul basıb çörək zavodunun yanındakı ikiotaqlısını da öz adlarına saxlamışdı. Uşaqlar ildırım sürətilə böyüyür. Gələcəkdə bunun qız köçürməyi, oğul evləndirməyi var. Onda ev onlara hava-su kimi gərək olacaq. İndilikdə nənəni pişim-pişim aparıb salmışdılar ora. Qoltuğu altına da yekə bir qarpız qoymuşdular: buyursun, bu boyda mənzil onunkudur. Əslindəsə burda onun rolu adicənə qarovulçuluqdu, başqa bir şey yox. Axşamlar işığı yandırıb-söndürəcək, "upravdom"dan tutmuş Baksovetdəkilərəcən - hamı da görəcək ki, mənzil boş deyil, içində əməlli-başlı insan qalır - əl və ayaqları, iki gözü, iki də qulağı. Yəni hamısı cüt-cüt. Bircə burnu təkdi. Həm də elə qaynana gəlindən ayrı yaşasa yaxşıdır: baş-qulağı dinc olar. Üz-göz olmazlar.
Əlbəttə, nənə yazı-pozu bilmirdisə də, avam da deyildi - oğlanlarının nanəcibliyini aşkar görürdü. Yenə sağ olsun hökumət. Oğuldan-qızdan etibarlıdır: təqaüdünü vaxtlı-vaxtında verir, xəstələnəndə yiyə durur.
Bir gün Qasımın arvadağası böyük otağın qapısını bərk-bərk mismarlatdı ki, kəndçi-kündçü gəlib mənzili karvansaraya döndərməsin. İt ölüsü, köpək sürüsü - qatardan düşən-düşəni cumur bu xarabaya. Qasımın üzünü xoş görüblər, yaxasını yaxşı tanıyıblar. Nə hır qanırlar, nə zır. Qapı-pəncərə onların əlindən laxlama azarına düşüb. İt-pişik kimi də iylənirlər. Onlardan sonra üfunət otaqlardan düz bir ay getmir. Deyir, bu ocağa düşməkdə it kimi peşmandır. Rəhmətlik mamasının sözünə baxmadı. Düz deyiblər ki, qızda ağıl olmaz. Qızı özbaşına buraxarsan, ya zurnaçıya gedər, ya halvaçıya. Qaragün maması - gedirsən tək oğlana get, - çənəsi çıxdı deməkdən. Yazıq özü dedi, özü eşitdi. Arvadın bu Qasıma, onun qaraçı tayfasına axıracan ürəyi qızmadı. Bir gün də - "Üzünü mürdəşir yusun, - nənəyə hədə biçdi, - özün qal, ancaq bir də o çuşkaların ayağı buralara dəysə, özündən küs. Elə həmin gün küçədəsən".
- Bə hara getməliyəm? - nənə sakitcə soruşdu.
- Onu sən bilməlisən, mən yox! Xanım çıxıbsan, ay arvad? Göbəyin Bakıya atılıb?
- Hayana dönə, mən gəlib oğluma sığınmalıyam. Bə oğulu niyə doğmuşam?
- Ay kaftar, sən elə bircə Qasımı doğubsan?
- O birilərini də, onu da.
- Ağəz, sən nə sırtıq adamsan? Yoxsa üzümü yumşaq görübsən?
Moskvada Tahirin dili ağzına sığmazdı: Bakıda, rayonlarda etibarlı-mərd adamları var, həyatda heç bir çətinlikdən, hətta azar-bezardan qorxusu yoxdu. Kim inanmırsa, Bakıya yalandan bir teleqram uçursun ki, bəs, Tahir bərk yatır. İşin yoxdu, gör sabahı təyyarələr külli-Bakını Moskvaya tökür, ya yox. Anya da konkret soruşanda ki, yaxşı, bunlar məlum, gedib Bakıda kimdə qalmalıdılar, Tahir döşünə döymüşdü:
- Rastımıza birinci kimin evi düşsə, orda!
- Elə şey olar?
Ancaq artıq goplarının üstü yavaş-yavaş açılırdı. Bu qədər adamı-arxası ola-ola, əmisinin mamlımatanıgilə düşmək ona ağır gəlirdi. Yox, bir-iki günə lövbərini hökmən nənənin yanında salmalı. Əmidostusu ha mırıldasın. Hürüb-hürüb yorulacaq.
...Amma keçən il kəndə getmədilər. Tahir buna daşdan keçən səbəbələr tapdı. Guya on gün nə vaxtdı ki, ora da gedələr, hələ üstəlik Bakını da gəzələr. Bir əldə iki qarpız tutmaq yaramaz. Kəndə on gün yox, ən azı bir ay lazımdı ki, hamıda, hər evdə qonaq ola biləsən. Yoxsa başlayacaqlar küsüşməyə. Fısışmağa. Yaxşısı budu, qoy bu dəfə Bakınısa doyunca gəzsinlər. Kənd qaçmır. Həm də guya rayona getsələr, tutub ona zorla toy eləyəsidilər. Onun da zurna-balabanla əzəldən arası yox. Beş parça kəndin məxluqatını yığıb tökürsən üstünə, ay nə var, iş bilmişəm. Anadan əmdiyin süd burnundan gəlir. Hələ başqa səbəb də göstərmişdi: guya rayonları sərhəd zonasındadı, ora arayışsız heç Allahın bacısı oğlunu da buraxmazlar. Guya Moskva milis idarəsindən "propusk" almaq təmiz yadından çıxıb. Hər şeyi vaxtında planlaşdıra bilməyib.
Əslindəsə Tahir özüciyəz istəmirdi kəndi. Ora getmək bir də qaldı qırnan qiyamətə, necə deyərlər, ruhun bədəndən çıxmağına. Atası ikicə il əvvəl tərtəmiz Azərbaycan dilində ona deməmişdimi ki, bir də buralara gəlməsin, gəlib onun əsəbləriylə oynamasın. Guya onu görəndə, qan beyninə vurur, təzyiqi kəllə-çarxa qalxır. Tahirin də "baş üstə"si hazır: gəlmə, gəlmərəm. Göz üstə. Anası onda ağlaya-ağlaya ərinin üstə düşübmüş:
- Canını da alıb gələcək, gözünə ağ da salacaq! Uşaq ildə bir yol ev üzü görür, onu da burnundan tökürsən! ...Ədə, onun acığına ildə iki-üç dəfə gəl! Dörd-beş dəfə!
Atası süfrə üstündə soruşmuşdu:
- Axı, Moskvada nə var - getmisən? Bizi də basdadın. Sözümüzü heçə döndərdin.
- Bə kənddə nə var?
- Orda quru maaşla nə diriləcəksən! Mağıl burda... çax-çux olur.
- Mənim dünya malında gözüm yoxdu.
- Çax-çux dünya malı sayılmır.
- Bə nə sayılır?
- Pişiyin ağzı ətə çatmayanda, deyər iy verir!
Burda Tahir cin atına minmişdi.
- Altmış ildi cəhənnəmə kötük atırsan! Bə özün neyləmisən? Nə yaxşı, bu evi də babam tikib qoyub gedib.
- Mən sənin kimi eşşəyin qarnını otarmışam! Dedim böyüyüb mənə şıllaq atsın!
- Sağ ol.
- Sənin kimi də - yeddisinin.
- Uşaqlar özləri böyüyüb. Guya sənsiz böyüməyəcəkdilər? Qırılacaqdılar?
Lənət sənə kor şeytan. Bununla da hər şeyə nöqtə qoyuldu. Belə çıxır atası onu kənddən iti qovan kimi qovmuşdu. Burası Tahirə yaman toxunurdu.
Moskvaya yolu düşən kəndçiləri ondan söz almaq üçün beynini eşərdilər:
- Adam şəhərli olanda kəndi bəyənməz? Niyə gəlib ata-anana dəymirsən, ay vələdizna?
O, günahlarını malalamağa çalışardı. Guya bu Moskvanın elə əclaf cəhətləri var ki. Baş qaşımağa da vaxt tapmırsan. İnandırmaq üçün and içərdi.
Hə, yenə keçən ilin bədihəsi. Ortancıl əmi bədxərclik edib bir həftə əvvəldən Zinyətin evini hər cür naz-nemətlə doldurmuşdu. Dünyanın altı üstünə çevrilə, xərc batmasın deyə, qonaqları ora aparmalı idi. Apardı da.
- Bizim arvad-uşaq rayondadır, - Tahirin qarnını deşən suala Lazım taksidəcə özü cavab verdi. - Gördüm istidən kababdılar, aparıb tökdüm qaynanagilə. İndi evimdə bərk remontdu.
Zinyətgildə Lazımın xətrinə, yəqin həm də onun göstərişi ilə qonaqları gülər üzlə qarşıladılar. Kimsə qəfildən bomba kimi şampan partlatdı. Anya bərk diksindi. Balam, bu kim ola - "kiruxa"nın əri. O, şampan partlatmağın "usta"sı imiş. Həm də şərab butulkaları kolleksiyaçısı. Evində hətta çar dövrü içkilərinin əndrabadi butulkaları durur. Məhz elə bu xüsusiyyətinə görə Zinyət kişisini başdan qıvraq sayırdı. İçdiyi - başa düşüləndi, adam da içmədiyi şeyin boş butulkasını evə sürütləyər? Əlbəttə, Zinyət Lazımı "vneştatnı" əri bilirdi. Ancaq bu göyçək kişini elgözünə ərinin dostu kimi qələmə vermişdi. Yaxşı, dostdu, dost olsun, hamı da buna inanmışdı. "Qanuni ər" özü də orda-burda deyərdi ki, Lazım ölənəcən onun dostudur. Dostu da yox, sirdaşı. Sirdaşı da yox, qardaşı. İmkan düşdükcə də "qardaş" ona tanış-bilişin içib boşaltdığı əcaib-qəraib fransız, şotland, İstanbul şərab butulkalarından gətirərdi. Bu boş butulkalar qardaşın qardaşa hədiyyəsi idi.
Uzun stolda Anyanın Moskvada yatıb yuxusunda da görmədiyi növbənöv təamlar düzülmüşdü. Parlaq meyvələrdən ətrafa şəfəq saçılırdı.
...Otuz yaşacan bu məmləkətdə can çürüt, axırda getməyə məhrəm bir ev tapma? Heç insafdı ki, yad yerdən gəlib yad adamların qoltuğuna sığınasan? Belə çıxır, həmin otuz ilin bir çürük qoz qədər qiyməti yoxmuş. Arsız-arsız arvadı da özüylə sürüyüb. Qohum-əqrəba cəmlənsə, sözsüz, bir ordu düzələr. Di gəl indi, Lazım sayılmasa, qansızların bircəciyi yoxdu meydanda. Hamı aradan çıxıb. Qazı-qazı da on gün qabaqdan teleqram vurub: gəlirik. Muştuluğun borc olsun. Camaatın gözü aydın! Teleqramın nəticəsi nə oldu - Bakı boşaldı. Gərək xəbərsiz gələydi, bax, onda onları yerindəcə yaxalayardı. "Gəl" yazanda, əmisigil fikirləşirmiş ki, bəlkə gəlmədi. Özlərini şirin satırmışlar. Birdən Moskvalıq işləri olar deyə, onun yanında stul qazanırmışlar. Moskva elə şəhərdi ki, alınıb burda satılası şeylərin xalisi ordadır. Hələ şikayət üçün baş idarələr də orda!
Bir tərəfdən Tahir özünə toxtaqlıq verirdi. Avqust yumurtabişirən aydı, düzdümü? Deməyin nədi, əbləh adam, camaat istirahətinə getməsin? Burda qalıb bişsinlər?! Sən canını istəyirsən, onlar yox? Onların bədəni daşdan-dəmirdəndi? Ya poladdandı? Sən gəlirsən deyə, burda hamı dombalaq aşmalıdı? Yoxsa Moskvanı Məkkə sayırsan? Ə, indi hansı zəmanədir? Orda düz-əməlli bir vəzifən-zadın da yox ki, gəlib saqqala salam versinlər. Fəhlə babasan, işin dəmir-dümürnəndi. Camaat zavodu neynir! Dəzgahları yeyəcək? Özün də evlənib sıradan çıxıbsan. Yenə subayın az-çox hörməti olur.
Tahirdən on yaş böyük kiçik əmi də, ortancılın deməsinə görə, nə ətdi, nə balıq. Dördillik əsgərlikdən səfehləyib qayıtdı, tısbağa kimi girdi qınına. Onunku evdi-işdi, işdi-evdi. Necə deyərlər, get naxıra, gəl axura. Zalım xeyir-şər bilməz. Lazımla bir tərəziyə qoyularsa, kiçik əmi göydə qalar. İnsafən, Lazım qohumcanlıdı, onun bircə gülər üzü nəyə desən dəyər. İnsan da üzünə güldü - dəydi min tümənə. Ancaq hər gözəlin bir eybi olduğu kimi Lazımın da balaca bir eybi vardı. Gözünün işığı ola, onu evinə buraxmaz. Bu sarıdan hamı ona yaddı. İnsan çiy süd əmib, deyir. Camaatın nəfəsi yalana gedir. Heç qardaşa da etibar yoxdu. Arvadı qardaşa tapşırıb gedərsən, gəlib görərsən "ilan çalıb".
"İlahi, bu Anna xanım Anatolyevna Bakının nəyinə vurulub?"
Uzun sürən qədim toylar kimi onların Zinyətgildə müsafirliyi üç gün-üç gecə çəkdi. Qonaqlıq qonaqlıq üstündən. Eyvanda butulkadan ayaq basmalı deyildi. Lazım dəmlənib ucadan - "Bu kiçik məclislərlə, deyirdi, qardaşı balasının böyük toyunu otmeçat eləyir. Qoy hamı görsün və bilsin: o, bu dünyaya torpaq gübrələməyə gəlməyib". Həm də guya Moskvada ki özü baş çıxarır, üzünə deyəcək, qardaşbala böyük insandır.
Zinyətin "qanuni ər"i başını tərpədə-tərpədə gillətməyində idi. Nə o, nə də Zinyətin "qeyri-qanuni" əri məclisin əvvəlindən ta axırınacan gəlinlə yek kəlmə kəsmədilər. Arada pərdə saxlayırdılar. Ancaq Lazım Zinyətə bərk-bərk tapşırmışdı: gözü üstündə olsun, başını qatsın. Birdən darıxar. Çaşıb yeməz.
Hərdən Tahirin yadına atasına dediyi qılıncdan iti sözlər düşürdü - "Guya biz sənsiz böyüməyəcəkdik, qırılacaqdıq".
"Anya Bakının yeməklərinə aşiqdir!"
Zinyət araya söz qatdı: bu yaxınlarda Moskvaya təşrif aparmaq niyyətindədi. Uşaqlara, özlərinə üst-baş tədarük görəcək. Qarşıdan ağgöz qış gəlir.
- Moskva qəstinsələrində yer məsələsi indi necədir?
- Bə biz nəyik orda?
- Düz deyir, bizdə qalarsınız, - Anya da həvəslənib dilləndi.
Burda Zinyət şit çıxmasın, həm də mədəni alınsın deyə, nazlandı:
- Canım, yox. Sizdə yer nə gəzir.
- Bizdə on beş adama da yer tapılar. Nəinki sizə.
Hə, Zinyət Moskvada yer məsələsini indidən çürütdü.
Tahir üzdə deyib-gülürdüsə də, içəridə fikir çəkirdi: görən, nənə necə dolanır? Mənim də elə quruca adım var. Özümə söz verirəm, sentyabrdan hər maaş günü ona pul yollayacağam! Qoy mənim hesabıma kef çəksin - yaxşı şeylər alıb yesin! Təkyələrə, pirə getsin.
Lazım öz borcundan çıxandan sonra qonaqları nənəgilə gətirdi.
- Ay Tahir, gəlinimiz nə göyçəkdi! - nənə Annaya sarmaşdı. - Ona qurban olaram. Özün quru qurbağası, ədə, sən Moskvanın lap gülünü dəribsən ki!
Öpüşüb-görüşüb oturmuşdular. Lazımın məsləhətiylə özlərini də elə göstərirdilər ki, guya qatardan indicə düşüblər. Hər halda, qoy inciməsin. Öz deməsinə görə, Lazım anasını dünyalar qədər istəyirdi. Qoymur da korluq çəksin. Əti-yağı onun boynunadı. Mer-meyvəsidi, kartof-soğanıdı - zənbil-zənbil daşıyacaq.
Birdən yadına nə düşdüsə, Tahir durub böyük otağın qapısını itələdi. Çiyni ilə basdı. Yox, bərk mismarlanıb. Bu saat onu heç şeytan da aça bilməz. Nənənin söhbətindən bəlli olurdu ki, Qasımın atəşparası hətta bir vaxt oranı kirayəyə vermək istəyib. Müştəri də tapıbmış. Hələ bunun üstündə nə qədər atılışıblar.
- Dədə-babamız belə şey görmüşdü?
Vay, vay, danışdıqca arvadın dil-dodağı təpiyir. Deyirdin, onu indi iflic vurar, bu saat vurar.
- Ay nənə, bunlar heç. Sənin əsl kefin necədi?
- Dəyib-dolaşmasalar - dəf kimi.
- Ağlı olan Bakıda yaşamaz, - bu vaxt Lazım əlində dəsmal vanna otağından qayıdırdı.
- Niyə ki?
- Əminin ölmüşünə, sənin maaşın buranın heç ad günlərinə çatmaz.
- Orda da ad günü çoxdur.
- Burdakılar toydan betərdilər.
- Təki şənlik olsun.
- Yox, burda insanların fikri-zikri bir-birini soymaqdı. Bizə baxma, bizim fundamentimiz var. Başımız üstündə də - "krışa"mız. Təpəmizi yağış döymür. İndi Bakıda ev deyənin dilini kəsirlər.
Sonra nənə təzə gəlinlə köməkli badımcan qızartdılar. Biri rusca, biri azərbaycanca danışa-danışa. Süfrəyə uşaq topu boydanaca bir qarpız gəldi ki, tərslikdən o da ağ çıxdı.
Nənənin bütün "mer-mebel"i mətbəxdə idi. Burda iki ala-bula şkaf yanbayandı. Küncdə dünyanın ən balaca bir soyuducusu durur. Tahir gurultusundan qulaq tutulan bu balacalıqda, boyu bir qarış, saqqalı iki qarış soyuducunu həyatında ilk dəfə görürdü. Bunu ona Lazım alıb, nənə dedi.
- Soyuducu evə bu qutudan vacibdi - o, əlini, ağ-qara ola-ola qaranı da ağ göstərən, qədmi televizora uzatdı. Nənə yay-qış evdədir. Kəndə ancaq ölü düşəndən-düşənə gedir. Onu da yalvarıb-yaxarmasa, aparmazlar. Əlbəttə, yas onun üçün gəzmək kimi bir şeydi: dirilərin də hamısını ölü yerlərində görür. Hə, otaqda Nuh əyyamından qalma miz - divara söykəli. Üstü - cızıq-cızıq. Balalar kimi iki kətil də - kənarında. Əyləşəndə, stullardan çığırışmaya bənzər səslər qopur.
Hardadısa, divar radiosu da - monoton cığıldamağında.
Yatmaq vaxtı Lazım lappadan durub getdi "dostu"gilə.
- Burda iki siçan savaşsa, biri quyuya düşər, - nənə dedi.
Qalan üç nəfərin bir dəst yorğan-döşəkdə, bir dənə də "raskladuşka"da yatmaqlığı tap-tapmaca kimi bir şeydi. Nəyi kimə? Kim harda? Bax, bura riyazi biliklər meydanıdır. Yox, ən hörmətli yer "raskladuşka"dı ki - hökmən nənəyə çatmalıdı! Haydı, döşəyi də ona! Üstə örtməyə mələfə bəsdi. Təzəbəylə gəlin yorğanı döşək kimi yerə sərib, üstündə baş-ayaq yatdılar. Baş-başa yatmağa həyalandılar. Adam istidən bişir - onlara da bir mələfə!
- Zornan deyil, insanın gərək bəxti-taleyi ola... - nənə dodağı altda nəsə deyinirdi.
- Mənə ləzzət elədi, - Tahir yuxudan duran kimi Annanın ağzını aradı.
- Mənə də.
- Yumşaq yorğan-döşək onurğaya-belə ziyandır. Ağıllı adamlar həmişə bərk yerdə yatır.
"Tapmaca deyim taparsan? Üzünə xoş baxılmayıbsa, Annanı Bakıya nə çəkir?"
O, konfet qutularını göz bəbəyi kimi qoruyur. Hələ də ümid edir ki, bu il Bakıya gedəcəklər. Hava haqqında məlumatları bir gün də ötürməz.
Amma ötən yay Abşeron çimərliklərində özlərini yamanca yandırmışdılar. Göynərtidən yata bilmirdilər. Bədənlərinə yumşaldıcı "aerozol" püskürtdükcə də, nənə onlara baxıb gülürdü.
Tahir böyük əmisinin Pirşağıdakı bağ evini Annaya uzaqdan-uzağa göstərib:
- O hündür ağac tutdu, - demişdi. - Yastı-yapalaqlar da - əncir. Əncir - yadında saxla.
- Moskvada əncir olmur.
- Yox bir, gəl olsun.
Sonra həmin bağ evi səmtindəcə dənizə enmişdilər. Xilasetmə məntəqəsinin ikinci mərtəbəsində zənci kimi qara oğlanlar dayanmışdı. Onlar dənizə, ilk dəfə görürmüş kimi, baxırdılar. İçəridə maqnitofon öz-özünə oxuyurdu. Kimsə də Çelentanoya məhəl qoymadan "Əzizinəm, Qarabağ" döşəyirdi.
Qumda bardaş qurub oturdular. Anna dənizə balıqqulağıları tullayır, suya düşdükcə də, onların səsini eşitmək istəyirdi. Ancaq dalğaların gurultusu balıqqulağıların səsini batırırdı.
Qoca bir kişi sahil boyu qumlara atılmış boş butulkaları yığa-yığa gəlib onların yanından keçdi. Başqa birisi də valay vura-vura onlara yan aldı:
- Ay bişmiş qarğıdalı! Ay bişmiş heyva!
Onlar ikisindən də alıb, görməmişcəsinə gah onu, gah bunu dişlərinə çəkdilər.
- Əmimgil Kislovodska getməsəydilər, gəlib burda qalacaqdıq, - o, baş barmağıyla arxanı göstərdi, yəni bayaq gördüyün bağ evində.
- Yaxşı olardı.
- İstəsək, indi də gəlib qala bilərik. Öz əmimdi. Doğmaca.
- Gələk.
Dilim-dilim olasan, dilim. Yalanı yenə öz başında çatladı. Onun hünəri nədi, icazəsiz ora qədəm basa.
Bu Anya dəmdəməkinin lap yekəsi imiş: nə deyirsən, deyir hə.
- Sənə beş dəqiqə vaxt verirəm, dərindən fikirləş, - Tahir ona tərs-tərs baxdı.
- Nə fikirləşim? Mən sözümü dedim.
- Ay axmaq, bə nənə? Ay səfeh, nənəni şəhərdə tək qoyaq? Bişsin orda?
- Onda yaxşı, getməyək, - Anya tez də ruhdan düşdü. Yenə qarğıdalıdan bir dişdəm götürdü.
- Sən çimərliklərin hamısını görməlisən. Tək Pirşağıdan nə çıxar?
Anya bir söz demir, qarğıdalını mexaniki surətdə çeynəyirdisə də, gözləri yol çəkirdi.
"Elə deyir Bakı! Elə deyir Bakı!"
- Nənən yaman xoşuma gəlmişdi. Görən anan nə təhərdi? - Anya hər gün Tahirin başını bişirməklə məşğuldu.
- Anam nənəmdən yaxşıdı, nənəm - anamdan. Necə bəyəm?
- Onda bu il həm Bakıya gedərik, həm də kəndə. Bax, yadına salıram.
- Yadımdadı, qorxma.
- Özü də nənə nəvələri içində ən çox səni sevir.
- Nə bildin?
- Özü deyirdi.
- Məni guya təkcə nənə sevir? Guya bilmirsən, məni əmilərim necə istəyir! Dayılarım! Hələ ata-anam, bacı-qardaşlarım. Dostlarımı demirəm!
- Bə keçən il atangil yanımıza niyə gəlmədi?
Dəlidən doğru xəbər. Sağ ol səni, Anya. Vallah, bu onun öz sözü deyil. İlmə qohumlardan keçib. Bu, eşitdiyini tutuquşu kimi təkrar edəndi.
- Ona görə ki, bilməmişdilər. Deməmişdik.
- Bə niyə demədik?
- Səfehliyimizdən.
- Onda özümüz kəndə niyə getmədik?
- Səndən əcəb yaxşı prokuror çıxardı, - burda Tahiri od götürdü. - Sənə nə qədər demək olar ki, bizim yer sərhəd zonasıdı! Bu, bir! Toyun dərdindən getmədik, bu, iki! Üçüncü də, ordakı qohumlar üstümüzdə dava salacaqdılar!
Qabırğalarına nə qədər yalan-palan döşəmişdisə, onunla bir yastığa baş qoyan qadın əri barəsində hələ də heç nəyi doğru-dürüst bilmirdi. Tahirin qohumları Anyanın nəzərində mələk timsalında şeydilər. Oğlan sanki onların əldən çıxacağından, bu azğın zəmanədə kimsəsiz qalacağından qorxur, odur ki, onları həmişə tərifləyir, olmazın şişirdirdi. Elə bil Anya həqiqəti bilərdisə - hamıya fatihə! Onda kimlə öyünər? Kimə arxalanar?
Amma kiçik əmisi bildir ona heç vız atmadı da. Onları qonaq çağırmağı özünə qalsın, quruca görüşə də gəlmədi. Tahir tezcənə burda Anyaya zırpı bir yalan satdı: sonbeşik əmi ezamiyyətdədi. Zorla basıblar gedib. Gəlməyimizi eşidib getmək istəmirmiş. İşə bax, özü də bizim Rusyət şəhərlərinə gedib.
"Bakı! Bakı!.. Ay Bakı! Bakı!"
- Bəlkə qorxursan pulumuz çatmaz? Çatacaq, hesablamışam.
Anya cürbəcür rəqəmlərlə dolu kağızı ona uzatdı.
- Deyirsən çatar?
- Bəlkə hələ artıq qaldı? Artığın da nə ziyanı. Onu qayıdan baş xərcləyərik.
...Yay beləcə sözlə-danışıqla keçdi. Tahir hazırcana bir siçan - konfetlərə girişmişdi. Onsuz Anya daha ona bir söz demirdi də. Deyən, iradəsi sınmışdı. Həm də görürdü ki, artıq deməyin xeyri yoxdu. Ağzını niyə yorsun.
Sentyabrın axırlarında Moskvada soyuqlar düşdü. Elə bilirdin, indi Bakıda da soyuqdur. Amma əslində Bakıda həmişə soyuqdu yayın cırramasında da. Oraya soyuq adamlarından gəlir. Bakıda təkcə hava isti olur.
Bir yandan da Anyanın əhvalı döndü. Həkimlər dedi uşağa qalıb; analizlər üçün çoxlu kağız-kuğaz verdilər. Bir növ, poliklinika fəsli payızdan tez düşdü.
- Bakıya bilə-bilə aparmadın məni!.. - Anya gün uzunu ağlayır, həmişə də şər qarışanda gözünün suyunu selləmə tökürdü.
- Sənə haçan dedim aparmıram, ay dəli? Bu halnan təyyarədə otura bilərsənsə, günü bu gün gedək.
- Ge-edək! - Anya naümid ona baxdı. Yanaqlarını silmək istəyəndə, göz yaşlarını uşaq kimi üzünün hər tərəfinə yaxdı.
- Bəlkə qalsın gələn ilə? - Tahir ehtiyatla dilləndi. - Bəbəmizlə birgə gedərik.
- Yox, Bakını bir də görməyəcəyəm... Bəlkə bu il öldüm, ürəyimə damıb, - Anya hönkürdü.
- İndiyəcən yaxşı gəlmişdin. Bax, burda korladın.
- Bakını görməyəcəyəm...
- Dəlinin biri dəli.
Ara sakitləşəndə, Tahir barmaqucu sivişib iç otağa keçdi. Televizoru qoşdu. Çox sevinirdi: Bakıdan yaman canı qurtardı. İlk övladının da, hələ dünyaya gəlməmişdən, atasına köməyi dəydi. Bilinmir oğlandı, ya qız, ancaq sağ olsun, var olsun.
1982 - 2000, noyabr