Tarix: 20-05-2019 16:13
Baxış sayı: 1606
Bu dünya fanidir - hamıya çoxdan gün kimi aydın olan şeyi akademik Məlik Namazov ancaq ölüm ayağında anladı. İndiyəcən onun akademik ağlı boş bir faniliyin dərkinəsə çatmamışdı. Belə çıxır, fanilik elmdən-zaddan dərin və mürəkkəb imiş. Molla Mərdan birbaşa gəlib onun fanilik duyğuları üstünə çıxdı. Mollanın fikrincə, artıq Namazova "keçmiş akademik" demək daha düzgün olardı. Ölüm ayağında, istər kosmonavt ol - göyə uçmaqlıq bitdi, kəfəndən skafandr geyməyin məsləhətdi. "Tez ol, tez!" - hə, onu elə də tələsdirirdilər, elə bil həkimdi, bu saat gedib kimisə ölümün ağzından qurtaracaq. Az qalmışdı da şalvarı dal-qabaq geyə. Di yaxşı, bu da "tez". Hanı ölü? Oğlan, bu ki hələ diridir. Acqarına azı min kərə deyib: çağıranda onu ölü üstünə çağırsınlar, diri üstünə yox. Ancaq deyirsən bunu sağolmuşlara yox, daşa-divara deyirsən. Özündən asılı deyil, o, tezliklə öləsi diri üstündə çaşır, bilmir neyləsin, kimə nə desin. Əlləri-burnu da özünə artıqlıq eləyir. Bəziləri bu xüsusiyyəti onun ayağına nöqsan kimi yazır. Demək, mollalığı bacarmır.
Hə, "keçmiş akademik" gecdən-gec, təzəlikcə anladığı "fanilik"lə də gözlərini yumdu. Deyəsən, "fanilik" bu gicgicənin həyatını bir balaca mənalandırdı da. Heçdənsə yenə gec yaxşıdır. Ümumiyyətlə, yoxa lənət. Akademik ömrü boyu adam yerinə qoymadığı mollaya indi qardaş kimi baxırdı. O, uçduğu göylərdən yaralanıbmış kimi mollanın bərabərinəcən enmiş, yan ötüb hələ bir az da aşağı yumbalanmaqdaydı.
Mollayla haq dünyanın arası göylərlə molla arasındakı məsafədən qısa idi.
Fanilik duyğusu akademikdə yarımca saatlığa parlayıb söndü. Bu barədə qulağına pıçıldadığı barı bircə nəfərsə gördü ki, o, dünyadan dəmdəməki şəklində köçmədi. Qorxduğu şey - dünyadan dəmdəməki şəklində köçməkdi. İndi ölürdüsə də, boynundan sanki pudluq daş götürülmüşdü. Ömrünün son yarım saatında heyvandarlıq akademiki insana dair bu kəşfindən vəcdə gəlmişdi. İnsana dair kəşf nə gözəl olurmuş! O, "fanilik"dən elmdə görmədiyi yaradıcılıq sevinci duyurdu. Hərçənd vəcd - ölənə ziyandı, ömrü bir az da qısaldır. Onsuz ölərkən doğulan bu sevinc axır onun çöhrəsində paslı təbəssüm halında çöküntü verdi.
Haqqı, akademikin oğlanları molla Mərdanı hüzür məclisinə özləri layiq bilmişdi. Kasıb adamdır - ölüdən çıxan gəlir dirinin nəyini görür; harasına çatacaq. Onun kasıblığı ömürlükdür, barı qoy bu xeyir özgəsinə çatmasın. Bəyəm onun oxuduğu da Quran deyilmi? Üstəlik, bu kişini insaniyyət cəhətcə yaxşı söyləyirdilər. Verdiyi borcu geri istəməz, aldığını dediyi vaxt qaytarar. Hüzürlərdə ovcuna kim nə basdı - Allah bərəkət versin. Bircə onun qız-gəlinə peydərpey "bacı" deməsi şübhəli görünürdü. Həftəbaşı da Sabirabada - yetimdar qızının yanına qaçacaq. Yarı canı onunladır. Hə, gərək insanın içində çağırdığı mollaya bir balaca ehtiram ola. Həm də lotu-bambılısı gəlib ailənin adını batırar. Keçən il təkəsaqqal biri yas yerində adamlarla "vor-zakon" dilində danışırmış. Nəyə lazımdı bu - qoy rədd olsun.
Molla dalınca uşaq qaçırdılanda artıq kişini ölmüş bilibmişlər. Cəmi bir dəfə gözü dala qatlanıb - qarası gedib, ağı qalanda, qadınlardan "vaxsey, getdi", qışqırığı qopub. Elə həmin qışqırtıdan da kişi ölə bilməyib, ayılıb. Bəlkə də ölənlərin hamısını beləcə, yanlarında bərkdən qışqırmaqla ayıltmaq olar. Mollanı tələsdirənlərin məqsədi ölünün boş dayanmaması idi. O, tum çırtlayırmış kimi, gərək yasin surəsindən qədə-qədə kəlmələr "eşidə". Həm də yasin muğamsayağı bir şeydi - xoşagələndir. Ölünün boş dayanmasını akademikin oğlanları özlərinə təhqir bilərdi. Bu, ölüyə münasibətdə ölüvaylıq olardı.
Düzdü, molla bir az yeyin, ancaq həm də ürəyində sakit gəlirdi ki, onsuz gəlib ölü üstünə çıxacaq. Yox, yadına gəlmir, indiyəcən üstündə Quran oxuyacağı bir kəsi diri görmək istəməyib. Müsəlmançılığa yaxşı riayət etmək istəyən qohum-əqrəba adətən çalışır can-ciyəri ölən saat başının üstünü molla-zad kəsdirsin. Sanki o dünyaya tərsinə gedə bilər deyə. Aradakı fasiləyə burda pis baxırlar. ...Deyirdin, lampadır, yağı qurtarıb - akademikin gözləri çətinliklə yumulub-açılırdı. Molla az qala bir əsr salam-kalam elədiyi insanı diri görəndə qanı it qanına döndü. Doğrudan da, öz aramızdı, bu olmadı. Onun sənəti elədi ki, üstünə gəldiyini ölü görməlidi, di qurtardı getdi. Yoxsa gözlə bu haçaq ölər. Bəlkə heç ölmədi? Tərslikdən bəzən ölmür də. Onda günlərlə yanında şöngüyüb, suyu süzülə-süzülə geri qayıdırsan. Yox, diri onun sənətinə heç cür uyğun gəlmir. Diri - həkimə, həkimliyə aiddi. Bir yandan da bu "piyada" akademik ölüm ayağında fanilik söhbətini salıb - bunu gecdən-gec fəlsəfi bir şey bilib. Bu boyda eşşək velosipedi təzədən ixtira edirdi. İndən belə özünə söz verir: ölülərlə bağlı sənətini bir daha dirilərlə korlamayacaq. Onsuz hər gün gördüyü - dinsiz-imansız dirilərdi. İntəhası, ta burda da yox ki. O, diri yanında özünü iynə üstə oturmuş kimi bilir. Axı, diriyə "salaməleyk", bir də "nə var, nə yox"dan savayı nə deyəsən. Həm də insan can üstündə darıxdıcı olur. Onların sənə münasibəti də boğazdan yuxarıdır. Məclisdə-zadda dili qabardı deməkdən: bax, məbada onu diri üstə çağıralar. Hardasan-burdasan, həya yox, abır yox - yenə çağırırdılar. Tez də bəhanə tapırlar: guya neyləsinlər, onlar onu ölü götürməyə çağırır, bu gəlib diri üstünə çıxır. Özündən küssün. Günah özündədir ki, bəxti yoxdur. Yox, insanların əksəriyyəti ölüylə dirini ayırd etmir: yatanı ölü, ölünü yatan bilənlər var. Qardaş, danışma, bu dünya eşşəklə doludur. Zəmanə eşşəklər zəmanəsidir. Hamıya az qala bir-bir deyib: can üstə olan kəs molla görəndə qorxar. Açığı, axirət söhbətləri ölən üçün əlavə başağrısıdır.
- Bə can verənə oyun havası çaldıraq? - hərdən mollanın bostanına daş atır, qabağına tərs suallar diyirlədirlər.
- İstəklilərim, yox olub getməklik onsuz da qəlbə yatan bir iş deyil. İllah da ki, tez-tez onunla beyinləri qazasan.
- Bay, bu, təzə xəbərdi. Bəyəm öləndə adam yox olur?
- Bə yox?
- Əlbəttə, yox. İnsan özü ölürsə də, həyatı davam edir. Bəyəm ruh ölür?
- Sizə baxıram, gülməyim tutur.
- Ətağa cəddi, bizim molla materialistdir, - kəndin yeganə universitet qurtaranı yandan söz atır.
- Əzizlərim, öləndən sonrakı həyatı bu dünyanın lotuları uydurub.
- Məndeyəndi. Bu kişi tərtəmiz materialistdir.
- A molla, canla əlbəyaxa bir adamın yanında imamlarımızın-zadın adının çəkilməsindən nə ziyan ola bilər?
Mərdan bu yerdə özünü karlığa vurdu.
Bəlkə akademik öldüyünü bilmirdi də, ancaq artıq öləcəyi ona molla Mərdanın gəlişindən əyan oldu. Molla heçlik mücəssəməsi kimi görsənirdi. M.Namazov özü həmişə boynuna alıb ki, ölüm işlərində zır avamdır. Əzrayılı görsə, tanımaz. Uzaq başı, onu qəfil qonaq sanar. Əzrayıl onun gözünə yalnız qonağı sevmədiyinə görə naqis görsənə bilər. O indiyəcən ölümü dərk eləməyə bircə dəqiqə də vaxt ayırmayıb. Hüzürlərə getməyib. Camaat da bundan inciməyib; çünki yaslarına getmədiklərinin toylarında sonra hər şeyin əvəzini çıxardı. Akademik adam ağır oturub batman gələr, amma bu, mağarın ortasında elədən-eləyə süzərdi, belədən-beləyə. Qırmızı sifətilə də deyərdin ortadakı - təzə cəmdəkdir.
Həyatsevərlərdə cəmdək qabarıq var.
Hə, Məlik Namazovunku - heyvandarlıqdı. İndiyəcən bir heyvanın tükünə əl çəkməyib - heyvanları sevməzdisə də, yalan-doğru heyvandarlığı bərk sevərdi. İstəyərdi Azərbaycanda ət bol olsun. Respublika bayraq alsın. Onun humanizmi ətdə üzə çıxırdı. Humanizm tələb edərsə, ət barəsində şüar da deyər. İnsana ətyeyən bir heyvan kimi məhəbbətlə yanaşardı. Kim də ət yeməz, vərəmə tutular. Yəni vərəm çox olan yerdə heyvandarlıq həmişə zəifdir. Heyvandarlığı sevmədiklərindəndi ki, vərəmlilərdən zənd-zəhləsi gedirdi. Onlar elə ölsə yaxşıdır. Qoduq uşağı qoduqlar!
Molla Mərdan bir dəfə akademiki heyvandarlıq alimləri arasında görmüşdü: İlahi pərvərdigara, uşaqlıqda onun və elə hamının şallaqladığı inəyə-zada dair, axır nəticəsi ət və süd olan bir elmdə nə qədər söz olarmış! Onlar "söz"ə "termin" deyir. Amerikanlar, həmçinin skandinavlar ət-süd istehsalına nə qədər bilik sərf edib. Ən çox da - avstraliyalılar. Nağdı, oraların akademikləri Məlikdən güclüdür. Həm də güman, Avstraliyadan heyvanat iysi gəlir. Hər qoyun istilərdə başını aşağı salıb qaz buraxa-buraxa gedə, bu gör hara vurur. Avstraliyada buludlar qazdan olur. Molla Mərdan Avstraliyada doğulmadığına həmişə sevinib: orda karbon qazından boğula bilərdi. Ondan olsa, karbon qazını Avstraliyanın qırmızımtıl-narıncı rəmzinə çevirər. Düzdü, indi ora da müasir yerdi - elə-belədə burnunu tövləyə soxsan da, iy eşidilməyəcək, di gəl, oradakı qoyun iysi adamın başını nəzəri cəhətcə çatladır. Yeri gələndə onunla fəxr edən kəndçiləri bəzən akademikə lağ edər, "onun elmi sayəsində Azərbaycanda kababxanalar artıb", deyərdilər. Ancaq bunu elə özü də deyir: ətdən bol respublikalarda kababxana çox olar. Nədir ət - bədən üçün vacib aminturşular məcmusu. Aminturşu bədən üçün qırmızı kərpic yerindədir.
Molla Mərdan Sovet dövrünün ateist ailəsindən çıxmışdı deyə, adı nə ismi-mübarək peyğəmbərimizin, nə də başqa qurbanolduqlarımızın adındandı. Düzdü, Mərdan özü adını atasının zahirdə ateist, mollalığınısa onun batində mömin olmasına yozurdu. İnsanda əsas da - batindi. Zahir - boş şeydir. Maskadır. Həm də axı adı heç də pis deyil, insani bir xüsusiyyətə - mərdliyə aiddi. Hərçənd xeyli ibtidaidir. Boynuna alır, sənəti dərin, adı səthi idi. Faniliklərin də hər üzünü görüb; onların cikinə-bikinə bələddi. Hətta canı buz baltası kimi olan insanlardan da fanilik nidaları eşitmişdi. Ancaq yalançıya min lə(apostrof)nət! Fanilikdən ağız dolusu danışan birini inişil zorlama üstündə basmadılarmı? Faniliyi anlayan zahidlik yolunu tutmalıdır, lotu-potuluq yox. Ancaq deyirlər onsuz bu dünyanın lotuları elə behiştdə də huri-mələk məməsi əlləşdirəcək. Fanilik söhbəti çoxuna el içində hörmət-izzət qazanmaq üçün gərəkdi. Tək bir molla Mərdan ondan, peşəsinə uyğundu deyə, danışardı. Yoxsa onu dilə gətirməz də. Atası üzdə ateist, altda əksinəydisə, bu, altda ateist, üzdə əksinə idi. Din - avamlıqdan törənən əfsanədir. Qınamayan ola, onu tiryək də yox, Marksdan irəli gedib, heroin adlandırardı. Dörd-beş də arvad almışdı. Onda nə günah - arvadları qalmır, taun tuturmuş kimi tez yastılanırdılar. Ölməsəydilər, deyirdi, bir kəsə gözünün ucuyla baxmazdı da. Əslində onun daim yek-bircə arvadı olub. Nədənsə, arvadların hamısında uşaq köndələn gəlir, kəndistan yeridir, elə uşaq üstündəcə ölürdülər də. "Yəqin mollamız köndələninə qucaqlayır, ona görə də yazıqların başına bu oyun gəlir", - camaat onun barəsində atmacaları xoşlayır. Hə, şəriət ondan, seçdiyi peşə&